ساخت جنین‌های مصنوعی انسان؛ چالش‌های اخلاقی و فطری پیش روکاترین مک کی/ ترجمه: مریم درودیان
۱۶ ژوئن ۲۰۲۳
طبق گزارش رسانه‌ها، محققان با استفاده از سلول‌های بنیادی، موفق به ایجاد جنین‌های مصنوعی انسان شده‌اند. گفته می‌شود این جنین‌ها از سلول‌های بنیادی جنینی ساخته شده‌اند، به این معنا که فرایند ایجاد آن‌ها نیازی به اسپرم یا تخمک ندارد.
این دستاورد که به‌طور گسترده به عنوان پیشرفتی مهم توصیف شده است -و می‌تواند به دانشمندان در درک بهتر رشد انسان و اختلالات ژنتیکی کمک کند- این هفته در نشست سالانه‌ی انجمن بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی[۱] در بوستون[۲] اعلام شد.
این پژوهش که توسط پروفسور مگدالنا زرنیتسکاگوتز[۳] از دانشگاه کمبریج و موسسه فناوری کالیفرنیا انجام شده، هنوز در هیچ مجله‌ی علمی معتبر و داوری‌شده‌ای منتشر نشده است. با این حال زرنیتسکاگوتز در نشست یاد‌شده اعلام کرد که این جنین‌های انسان‌مانند از طریق بازبرنامه‌ریزی سلول‌های بنیادی جنینی انسان ساخته شده‌اند.
اکنون پرسش این است که این رویداد چه معنایی برای علم دارد و چه چالش‌های اخلاقی و فطری را پیش روی ما می‌گذارد؟
محققان چه کرده‌اند؟
هر یک از این جنین‌های مصنوعی انسان از یک سلول بنیادی ساخته شده است. زرنیتسکاگوتز توضیح داد که تیم پژوهشی او این جنین‌های مصنوعی را تا مرحله‌ای از رشد به نام «گاسترولاسیون[۴]» پرورش دادند؛ مرحله‌ای که اندکی فراتر از مرز ۱۴ روزگی رشد جنین انسان قرار دارد.
محدودیت قانونی فعلی برای مدت زمان مجاز رشد جنین انسان در آزمایشگاه، ۱۴ روز است.
این مدت تقریبا معادل فاصله‌ی زمانی از لقاح تخمک تا لانه‌گزینی در دیواره‌ی رحم است، البته در صورتی که لقاح در رحم انسان رخ داده باشد.
به این ترتیب، برای نخستین بار به جنین‌های مصنوعی اجازه داده شده است که از این مرحل رشد فراتر بروند.
در ابتدا، قاعده‌ی ۱۴ روزه هم یک حد اخلاقی و هم یک حد عملی به شمار می‌رفت، زیرا دانشمندان فناوری لازم برای زنده نگه داشتن جنین بیش از این مدت را در اختیار نداشتند.
با این حال، دستورالعمل‌های انجمن بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی در سال ۲۰۱۶ نیز تاکید کرده‌اند که این محدودیت ۱۴ روزه از نظر اخلاقی مناسب است، چرا که پس از این مرحله، سلول‌های جنین آغاز به تمایز کرده و سیستم‌های حیاتی بدن مانند روده، مغز و ریه‌ها را شکل می‌دهند.
دستورالعمل‌های به‌روزرسانی‌شده‌ی سال ۲۰۲۱ انجمن بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی پیشنهاد می‌کند که قانون ۱۴ روزه، از طریق گفت‌وگوهای عمومی، مورد بازنگری قرار گیرد تا شاید در برخی موارد امکان انجام پژوهش روی جنین‌ها در مراحل پیشرفته‌تر رشد فراهم شود.
براساس گزارش‌ها از پژوهش زرنیتسکاگوتز و گروهش، ایجاد جنین‌های مصنوعی شبیه انسان یک پیشرفت قابل‌توجه به شمار می‌رود.
نکته‌ی مهم آن است که به نظر می‌رسد جنین‌های مصنوعی از برخی جهات، در روند رشد، رفتاری مشابه جنین انسان دارند.
زرنیتسکاگوتز اعلام کرده است که این جنین‌های انسان‌مانند شروع به تشکیل جفت و کیسه‌ی زرده کردند، اما هیچ قلب تپنده یا آغاز شکل‌گیری مغز در آن‌ها مشاهده نشده است.
با وجود نقش کلیدی جفت در بارداری و اهمیت آن برای سلامت مادر و جنین، آگاهی ما از این اندام حیاتی اما موقتی همچنان به شکل شگفت‌آوری اندک است.
اگر بتوان جفت را از طریق این جنین‌های مصنوعی در محیط آزمایشگاه مشاهده و بررسی کرد، این امر می‌تواند دانش ارزشمندی در اختیار پژوهشگران قرار دهد.
موضوعات اخلاقی
با این که جنین‌های مصنوعی شبیه انسان می‌توانند فرصت‌های واقعی برای دستیابی به دانش نوین فراهم کنند، هم‌زمان معماهای اخلاقی مهمی نیز پیش روی ما قرار می‌گیرد.
یکی از این پرسش‌ها آن است که آیا تولید این جنین‌ها واقعا ما را از استفاده از جنین انسانی بی‌نیاز می‌کند یا خیر.
رابین لاول‌بج[۵]، رئیس بخش زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی و ژنتیک تکوینی در موسسه فرانسیس کریک[۶] لندن اظهار کرده است: اگر این جنین‌های انسان‌مانند بتوانند مراحل ابتدایی رشد انسان در اوایل بارداری را به‌درستی مدل‌سازی کنند، دیگر نیازی به استفاده از جنین‌های واقعی انسانی در تحقیقات نخواهد بود.
با این حال، در حال حاضر این موضوع به دو دلیل هنوز روشن نیست:
نخست این‌که این جنین‌ها از سلول‌های بنیادی جنینی انسان ساخته شده‌اند، بنابراین به نظر می‌رسد هنوز برای تولید آن‌ها به جنین‌های انسانی نیاز است. شاید با انتشار تحقیقات زرنیتسکاگوتز، جزییات بیشتری در این زمینه در دسترس قرار گیرد.
دلیل دوم این است که سؤالاتی در مورد میزان توانایی این جنین‌های انسان‌مانند در مدل‌سازی واقعی رشد انسان مطرح است.
در حال حاضر، مدل‌های حیوانی مشابه نشان می‌دهد که این جنین‌های مصنوعی قادر به تبدیل شدن به موجود زنده‌ی کامل نیستند. مطالعات انجام شده روی موش‌ها و میمون‌ها تاکنون نشان داده که این جنین‌های مصنوعی مدت کوتاهی پس از کاشت در رحم ماده می‌میرند، و بنابرین قابل زیست نیستند.
اگر جنین‌های مصنوعی شبیه انسان نتوانند به نوزادان کامل تبدیل شوند و ساختارهای مهم بدن مانند قلب و مغز را تشکیل ندهند، ممکن است استفاده از این جنین‌های مصنوعی برای درک مسایل مربوط به رشد انسانی محدودیت‌های قابل توجهی داشته باشد.
یکی از دلایل اصلی علاقه‌ی محققان به استفاده از این جنین‌ها، پژوهش درباره‌ی سقط جنین و ناهنجاری‌های رشدی است. این امر اهمیت زیادی دارد، اما سوال این است که آیا این جنین‌های مصنوعی «به اندازه‌ی کافی شبیه» به جنین‌های واقعی انسان هستند تا پاسخ‌های مفیدی ارایه دهند؟
اگر برای ساخت این مدل‌ها همچنان به جنین‌های انسانی نیاز باشد، یا موضوعاتی در پژوهش وجود داشته باشند که این جنین‌های مصنوعی قادر به پاسخ‌گویی به آن‌ها نباشند، ممکن است دانشمندان همچنان مجبور باشند به استفاده از جنین انسانی متکی بمانند.
آیا استفاده از جنین انسان از نظر اخلاقی مجاز است؟
این پرسش اخلاقی مهم مطرح می‌شود که آیا استفاده از جنین انسان در تحقیقات، از نظر اخلاقی قابل قبول است یا خیر.
علاوه بر این، اگر جنین‌های مصنوعی شبیه انسان توانایی رشد یافتن به موجودات زنده‌ی کامل را داشته باشند، باید بررسی کنیم که آیا تولید آن‌ها صرفا برای اهداف تحقیقاتی از نظر اخلاقی موجه است یا نه.
با این حال، ممکن است این جنین‌ها در حال حاضر قادر به رشد فراتر از حدود ۱۴ روز نباشند. ممکن است روزی دانشمندان تصمیم بگیرند این مشکل را برطرف کنند. بخشی از این تصمیم به دلایل عملی و محدودیت‌های فعلی کاربرد این جنین‌ها مربوط می‌شود. درنتیجه، احتمال دارد که آن‌ها جنین‌های مصنوعی را طوری تغییر دهند که قادر به ادامه‌ی رشد باشند. با این حال، این اقدام می‌تواند معضل اخلاقی بزرگی ایجاد کند.
بنابرین باید به دقت و با تامل درباره‌ی اخلاقی بودن خلق موجودات زنده شبیه انسان صرفا برای انجام پژوهش، فکر کنیم.
منبع:
[۱] the International Society for Stem Cell Research
[۲] Boston
[۳] Magdalena Żernicka-Goetz
gastriculation[۴]، گاسترولاسیون مرحله‌ای کلیدی در رشد جنین که در آن سلول‌های جنینی شروع به سازمان‌دهی و تمایز می‌کنند و سه لایه‌ی اصلی بافتی (اِکتودرم، مِزودرم و اِن‌دودرم) شکل می‌گیرند. این فرایند پایه‌گذار تشکیل همه‌ی اندام‌ها و بافت‌های بدن است. م.
[۵] Robin Lovell-Badge
[۶] the Francis Crick Institute
